Número obxecto | 25 |
---|---|
Título do obxecto | FORO DO BURGO DE CALDELAS |
Gústache?
Coñecíalo?
Características
Cartela
Foro do burgo de Caldelas
Castro Caldelas
1228
Arquivo da Fundación Casa de Alba. Madrid
Datos sobre o obxecto
O texto do foral outorgado ao burgo de Caldelas polo rei Afonso IX de León e Galicia en 1228 chegou a nós en dúas redaccións: unha latina, orixinal, e outra galega, versión da anterior, transmitida por un diploma conservado no Arquivo dos duques de Alba, a onde foi parar probablemente desde o Arquivo dos condes de Lemos, que foron señores do burgo desde 1333. Nese mesmo arquivo atópase tamén o diploma co texto latino, que con certeza é o orixinal, mentres que o que contén a versión galega debe constituír unha copia realizada dúas ou tres décadas máis tarde.
O burgo de Caldelas é hoxe a cabeceira da parroquia de San Pedro do Burgo, próxima á vila de Castro Caldelas (provincia de Ourense). En 1172, Fernando II de Galicia e León concedeulle un privilexio foral, redactado en latín. En 1228, o seu sucesor, Afonso IX, volveulle conceder un privilexio municipal. Ambos os dous forais presentan características que os asemellan ao foral de Allariz, outorgado por Afonso VII Emperador ca. 1155, e ao seu derivado o foral de Ribadavia, concedido polo fillo deste, Fernando II, en 1164. Coma no foral de Ribadavia, un trazo notable do de Caldelas é que se expresa o nome dos veciños da vila que solicitaron o privilexio ao monarca.
Analogamente a outros diplomas forais de localidades de reguengo, o do burgo de Caldelas non foi elaborado pola chancelería real: o orixinal latino labrouno o clérigo Nuno, notario do concello de Allariz; a versión galega puido ser feita por Pero Viviãez do Burgo, que figura subscribindo o propio diploma no grupo dos veciños, personaxe documentado naquela área entre 1228 e 1267, que verosimilmente pode ser identificado co trobador do mesmo nome. Pero tamén puido facela o fillo deste, Pedro Perez, que foi xuíz e notario de Caldelas, documentado entre 1257 e 1274.
O interese desta peza é duplamente excepcional: desde o punto de vista lingüístico, é un dos máis antigos e valiosos testemuños da produción escrita en lingua galega, mentres que desde o punto de vista histórico e diplomático constitúe xunto co orixinal un testemuño sobranceiro, pois son a única parella de orixinal latino e versión romance coetánea dun foral outorgado por Afonso IX, xa que practicamente a totalidade da documentación foralenga deste monarca chegou a nós a través de confirmacións ou de copias posteriores a 1250, case sempre desprovistas da relación de confirmantes.
Esa relación é enormemente valiosa, pois ofrece unha perspectiva moi iluminadora sobre a rede de poderes, nobiliarios e eclesiásticos, tecidos naquela área na época. En cabeza van as infantas herdeiras do trono (Sancha e Aldonza), seguidas polos magnates da Galicia da época, de Rodrigo Gomez de Trastámara, Fernan Goterrez de Lemos e Fernan Eanes de Limia / Batissela. Nun segundo plano aparecen por unha banda, entre outros, os cabaleiros Paio Airas (de Nóvoa?), Rodrigo Paez de Canderei e Fernando Paez Varela e por outra os abades de Celanova, Montederramo e Oseira, ademais do prior de Xunqueira de Espadanedo. Moi relevantes son as conexións entre varios dos personaxes que aparecen no diploma foral e a lírica trobadoresca galego-portuguesa: alén do antes dito sobre Pero Viviãez, o Rodrigo Paez que acabamos de citar é con certeza o pai do trobador Nuno Rodriguez de Canderei, mentres que Fernando Paez Varela é sen dúbida o trobador que nos cancioneiros vén designado como don Fernan Paez de Tamallancos.
En definitiva, o foral do burgo de Caldelas, ademais de ofrecer unha información histórica e histórico-literaria extremadamente interesante, constitúe un precioso testemuño da emerxencia da escrita en galego na documentación instrumental nas décadas centrais do século XIII.
Para saber máis
MONTEAGUDO ROMERO, Henrique (2008): Letras primeiras: o foral do Burgo de Caldelas, os primordios da lírica trobadoresca e a emerxencia do galego escrito, A Coruña, Fundación Barrié de la Maza.